اسفناج
در كتب طب سنتى با نامهاى «اسفاناخ»، «اسپناج»، «اسفاناج» نامبرده شده و به فارسى اسفناج گفته مىشود. به زبان فرانسوى آن راEpinard و به انگليسىSpinach گويند. گياهى است از خانواده غازپايانChenopodiaceae جنسSpinacia داراى گونههاى مختلفى است و نام علمى گونه خوراكى آنSpinacia Oleracea L . مىباشد.
مشخصات اسفناج
گياهى است يكساله و دوساله كه به احتمال قوى بومى ايران است و در روزگاران كهن در اوايل قرن پانزدهم ميلادى به اروپا راه يافته است. كوتاه است و پربرگ، برگهاى آن كمى گوشتى و پهن و نرم به رنگ سبز تيره، مجتمع نزديك به زمين كه به مصرف خوراك مىرسد و ضمنا مصارف دارويى دارد. در مناطق معتدله مىرويد در سرماى زمستان خوب مقاومت مىكند و بهطور كلى دو نوع است نوع بهاره و نوع پاييزه.
نوع بهاره آن داراى بذر خاردار گوشهدار تيز و به اسفناج انگليسى معروف است و در اوايل بهار كاشته مىشود و نوع ديگر كه به هلندى معروف است داراى بذر گرد كروى است و خاك بسيار غنى مىخواهد و در پاييز كاشته مىشود. اسفناج چون مواد زيادى از خاك مىگيرد لذا خاك مزرعه بايد بسيار غنى و پرقوت باشد و بايد كود
معارف گياهى، ج1، ص: 4
بوته اسفناج
كافى داده شود. گياه اسفناج در مقابل خشكى و حرارت زياد محيط عاجز است و نامتحمل لذا معمول است كه بيشتر اسفناج را در پاييز مىكارند يعنى از تخم اسفناج پاييزه استفاده مىشود، زيرا در اين صورت كمى رطوبت خاك ديگر مسئلهاى نيست بلكه بايد خاك مزرعه زهكشدار باشد كه رطوبت زياد زمستان لطمهاى به گياه نزند و اگر در مواردى از اسفناج تابستانه استفاده مىشود بايد بذر را در زمين سايهدار تازه و مرطوب كاشت و خيلى سنگين مرتبا آبيارى كرد كه خشكى به گياه لطمه نزند. در ايران اسفناج بهاره را از اسفند تا خرداد مىتوان كاشت و بىدرنگ هر 30- 15 روز كشت را در قطعات مختلفه انجام داد تا مرتبا برگ تازه اسفناج براى برداشت در مزرعه آماده باشد. اسفناج پاييزه را معمولا در ماههاى مرداد تا آبان و اغلب پس از برداشت گندم مىكارند و برگ دادن آن از اوائل آذر شروع مىشود و تا فروردين ادامه خواهد داشت.
معارف گياهى، ج1، ص: 5
تركيبات شيميايى اسفناج
از نظر تركيبات شيميايى در برگ اسفناج مقدار قابل ملاحظهاى ويتامينPP [1] يا نيكوتين آميد[2] وجود دارد (ويتامينPP كه نياسين[3] نيز گفته مىشود از گروه ويتامينهاىB است).
بنابراين داروى شفابخش براى بيمارى پلاگر است، يعنى آنتىپلاگروز[4] خوبى است. پلاگرا بيمارى است كه در اثر فقر يا كمى اسيد نيكوتىنيك[5] يا نياسين در بدن انسان عارض مىشود و به صورت ضعف، تشنج، اختلال گوارش و ايجاد لكههاى قرمزى روى پوست بدن ظاهر مىگردد. به علاوه در اسفناج يد[6] و لسيتين[7] و كلروفيل[8] و كاروتن[9] وجود دارد. در برگهاى اسفناج در حدود 009/ 0 ميلىگرم در هريك صد گرم برگ ارسنيك وجود دارد. و همچنين 31/ 0 درصد اكساليك اسيد[10] و مقدارى ساپونين[11] در آن يافت مىشود. بارانهاى ممتد مقدار ساپونين اسفناج را كاهش مىدهد. در گياه تازه، مقدار اسيد اكساليك بيشتر است. در اسفناج تازه 934/ 0 درصد و در گياه خشك اسفناج در حدود 2/ 8 درصد اسيد اكساليك وجود دارد و با توجه به اينكه اسفناج تازه در حدود 90 درصد آب دارد، زياد بودن مقدار اسيد اكساليك در گياه تازه روشن مىشود.
در تخم جوانه زده اسفناج و در جوانههاى آن مقدارى آنزيمهاى جنتيوبياز[12] و سلوبياز[13] و ليكناز[14] يافت مىشود در اسفناج مادهاى به نام اسپيناسين[15] وجود دارد كه
معارف گياهى، ج1، ص: 6
ترشحات مربوط به هاضمه را تحريك مىكند و به علاوه داراى فوليك اسيد[16] و اسيد فسفوريك و مواد معدنى كلسيم و آهن و فسفر است.
در هريك صد گرم برگ اسفناج خام مواد زير وجود دارد:
آب 90 گرم پروتئين 3 گرم، چربى 3/ 0 گرم، هيدراتهاى كربن 5/ 3 گرم، خاكستر 5/ 1 گرم، كلسيم 93 ميلىگرم، فسفر 51 ميلىگرم، آهن 1/ 3 ميلىگرم، سديم 71 ميلىگرم، پتاسيم 470 ميلىگرم، ويتامينA 8100 واحد بين المللى، تيامين[17] 1/. ميلىگرم، رايبوفلاوين[18] 2/ 0 ميلىگرم، نياسين 6/ 0 ميلىگرم و ويتامينC [19] 51 ميلىگرم. بهطورى كه ملاحظه مىشود اسفناج از نظر ويتامينB ,C ,A ، و مقدار آهن غنى است.
خواص- كاربرد اسفناج
طبق نظر حكماى طب سنتى اسفناج از نظر طبيعت كمى سرد و تر و تا حدى مىتوان گفت كه نه سرد است و نه گرم، بلكه معتدل است. برگ آن خنككننده است و براى كاهش تب و ورم ريه و روده كوچك نافع است. تخم آن ملين، خنككننده و براى ورم كبد و يرقان مفيد است.
اگر برگ اسفناج با جو پوستكنده و به اصطلاح جو سفيد و روغن بادام شيرين پخته شود، براى سرفههاى خشك و تبهاى گرم اشخاص گرممزاج مفيد است و اما در مورد سردمزاجان توصيه اين است كه اسفناج پخته با گوشت پرنده چاق و چرب و برنج و ادويه نظير زنجبيل و هل و دارچين خورده شود.
اسفناج رفع تشنگى مىنمايد و سريعالهضمتر از ساير سبزىهاست و براى درد گلو و ورم ملاز يا ورم لهات (گوشت پارهاى كه از وسط انتهاى كام آويخته است و آن را اوولا[20] نامند) نافع است و آب تخم آن براى درد ناحيه قلب و درد احشا (اعضاى داخل شكم) مفيد است. عصاره آن با شكر براى يرقان و سنگ مثانه و اشكال در ترشح ادرار و سوزش مجراى ادرار و درد كمر و سوزاندن اخلاط صفراوى مؤثر و نافع است. ضماد پخته آن براى ورمهاى گرم و بيمارى شاشبند كه از حرارت باشد و
معارف گياهى، ج1، ص: 7
ضماد آن براى ورمهاى حاصل از گزش زنبور و سرباز كردن دمل مفيد است. مقدار مصرف عصاره اسفناج 10 گرم است. اسفناج چون داراى اكسالات است براى بيماران مبتلا به ورم مفاصل و سنگهاى صفراوى مناسب نيست.
در چين و مناطق خاور دور از اسفناج به عنوان بادشكن [روا] و ملين [ايچى مورا] استفاده مىشود و ماده اسپنياسين ترشحات مربوط به هاضمه را تحريك مىكند [كاريون و كيمورا].
غذاهاى اسفناج به منزله دارو
آش اسفناج كه گشنيز تازه در آن ريخته شده باشد براى سردردهايى كه حادث از اختلال گوارشى و سوء مزاج باشد مفيد است و اگر با آبليمو يا آب سماق يا آبغوره ترش شود براى سردردهاى ناشى از اختلالات صفراوى خيلى مفيد است. اسفناج پخته كه در كره گاو يا روغن بادام سرخ شده باشد نيز براى سردردهاى حاصله از اختلالات صفراوى خوب است. براى اشخاص مبتلا به سرسامهاى صفراوى پس از 3 روز پرهيز غذايى از شروع بيمارى خوردن اسفناج كه با آب پخته و با روغن بادام شيرين آغشته شده باشد نافع است. همچنين براى بيماران مبتلا به سرسام صفراوى اسفناج پخته با كمى شكر و سركه و يا آلو و يا تمر هندى كه ترش شود، بسيار مفيد است. اگر آش اسفناج با ماش پوستگرفته و جو سفيد پوستگرفته و روغن بادام شيرين و شيره تخم خشخاش پخته شود براى سرسامهاى سوداوى بسيار مفيد است. در مورد اشخاصى كه از بىخوابى رنج مىبرند اسفناج را با كدو و برگ كاهو و يك دو برگ خشخاش با گوشت مرغ چاق يا گوشت بزغاله پخته و كمى شيره تخم خشخاش و شيره بادام شيرين يا كره گاو مخلوط كرده ميل كنند، براى بىخوابى حاصل از خشكى دماغ مفيد است.
اگر اسفناج را در آب پخته با روغن بادام شيرين يا كره گاو و گوشت بره پخته بخورند براى ماليخوليا مفيد است. اگر ماليخوليا ناشى از گرفتگىهاى كبد باشد اسفناج را به تنهايى و يا با كرفس پخته و بخورند و يا آب اسفناج را گرفته و بياشامند خيلى مفيد است.
اگر اسفناج را با جو سفيد و ماش بىپوست پخته بخورند براى اوايل ابتلاى به ذات الجنب و بيمارىهاى سينه و ريه و سرفه نافع است.
اگر اسفناج را با آب پخته با كره گاو يا روغن بادام شيرين سرخ كرده و ميل نمايند، غذاى بسيار مناسبى براى اشخاص مبتلا به جنون و قطرب (نوعى ماليخوليا كه مبتلايان)
معارف گياهى، ج1، ص: 8
(به آن از مردم گريزانند و در گوشهاى منزوى مىنشينند) و مانياى حادث از سوداى صفراوى كه با حرارت شديد مىباشد، مفيد است.
اسفناج پخته ساده را اگر با روغن بادام شيرين آغشته و ميل كنند براى تشنجهاى ناشى از يبوست مفيد است.
نظرى به تحقيقات علمى جديد در مورد خواص درمانى اسفناج
اسفناج طبق نظر اغلب دانشمندان يكى از گياهانى است كه ظرفيت ضد سرطانى آن خيلى بالا و براى پيشگيرى ابتلاى به سرطان به سلطان گياهان معروف است. بنابراين اشخاصى كه سالها اعتياد به سيگار و دخانيات داشتهاند از نظر اين خاصيت بايد به خوردن اسفناج توجه خاص مبذول دارند. اسفناج كه از سبزيهاى داراى رنگ سبز تيره است، همراه با هويج در صدر ليست خوراكىهاى ضد سرطان جاى دارد و طبق تحقيقات دانشمندان در كاهش نرخ ابتلاى به سرطان مؤثر است، بخصوص در پيشگيرى سرطان كولون، سرطان ركتوم، سرطان معده، سرطان پروستات و سرطان حنجره و حلق و سرطان مخاط رحم و سرطان گردن و سرطان مرى و بهويژه سرطان ريه نقش والايى دارد. مطالعات علمى نشان مىدهد اشخاصى كه در حد بسيار كم و بندرت از سبزيجات به رنگ سبز تيره كه داراى مقدار زيادى ماده معروف كاروتنوئيد[21] هستند و در اين گروه اسفناج در صدر آنها قرار دارد، مىخورند دو برابر بيشتر از سايرين در معرض خطر ابتلاى به سرطان هستند. و درعينحال تحقيقات علمى نشان مىدهد اشخاصى كه هر روز يك خوراك اسفناجى مىخورند حتى معتادين به دخانيات خيلى كمتر از ديگران در معرض اين خطر قرار دارند. در هر ده مورد از يازده تحقيق علمى كه در مورد سرطان ريه به عمل آمده است حقايق فوق تأييد شده است. از جمله تحقيقاتى كه توسط دكتر ريشارد شكل[22] كه از نسجشناسان دانشگاه تكزاس است، به عمل آمده نشان مىدهد كه خوراكىهاى داراى ماده كاروتن بهطور مؤثرى در نجات معتادان به دخانيات از سرطان دخيل است. دانشمند ديگرى از محققان دانشگاه جان هاپكينز[23] در تحقيقات خود نشان مىدهد اشخاصى كه مقدار بتاكاروتن خون آنها زياد است در مقابل ابتلاى به سرطان بسيار مقاومتر از سايرين هستند. در آزمايش ديگرى كه بتازگى محققان در امريكا انجام دادهاند، اسفناج را از
معارف گياهى، ج1، ص: 9
نظر مواد شيميايى موجود در آن تجزيه كردهاند، مقدار كاروتنوئيد در اسفناج خام 36 ميلىگرم در هر 100 ميلىگرم- مىباشد درحالىكه در هويج خام در هر 100 گرم داراى 14 ميلىگرم مواد كاروتنوئيد است با اين تفاوت كه در هويج قسمت عمده بتاكاروتن است. با اينكه ماده بتاكاروتن ماده قطعى مؤثر ضد سرطان است ولى با اين حال مواد كاروتنوئيد موجود در اسفناج عملا نقش بسيار مؤثرى در اين ماجرا دارند- به علاوه اسفناج داراى مقدار زيادى كلروفيل[24] است كه آن هم از مواد داراى ظرفيت بالاى ضد سرطان است.
عدهاى از دانشمندان دليل ضد سرطان بودن كلروفيل را به سبب خاصيت آن در متوقف كردن يا بههرحال كند كردن موتاسيونهاى سلولى مىدانند كه از اين طريق از شروع سرطانى شدن سلولها جلوگيرى مىشود. در يك مطالعه علمى كه دانشمندان در ايتاليا بعمل آوردهاند، مشاهده شده است كه اسفناج قدرت چشمگيرى در سد كردن و متوقف نمودن پيشروى يكى از مقتدرترين عوامل سرطانزا به نام نيتروزامين[25] دارد و بين چند خوراك نظير هويج، گلكلم، كاهو، تمشك، عصاره اسفناج خام از همه در امر مقابله با نيتروزامين قدرت بيشترى نشان داده است.
دانشمندان ژاپنى در سال 1969 نتيجه تحقيقاتى را انتشار دادند كه در آن آمده است اسفناج در كاهش كلسترول خون در جانوران اثرى زيادى نشان داده و در مطالعات ديگرى متعاقب آن دريافتند كه برگ اسفناج موجب تسريع تبديل كلسترول به كوپروستانول[26] در بدن مىشود كه بعدا اين ماده دفع خواهد شد.
البته توجه شود مصرف اسفناج در رژيم غذايى براى بهرهگيرى از خواص فوق و ساير خواص آن براى هر شخص مستلزم مشاوره با پزشك و كارشناس گياه درمانى است. زيرا ممكن است براى عدهاى خوردن اسفناج به علل خاص فيزيولوژيكى معارض با برخى اختلالات جسمى آنها باشد.
معارف گياهى، ج1، ص: 10
[1] .Vitamin PP
[2] .Nicotinamide -Vitamin PP
[3] .Niacin
[4] .Antipellagreuse
[5] .Nicontinic acid
[6] .Iodine
[7] .Iecithin
[8] .Chlorophyll
[9] .Carotin -Carotene
[10] .Oxalic acid
[11] .Saponin
[12] .Gentiobiase
[13] .Cellobiase
[14] .Lichenase
[15] .Spinacin
[16] .Folic acid
[17] .Thiamine
[18] .Riboflavin
[19] .Ascorbicacld
[20] .Uvula
[21] .Carotenoid
[22] .Dr Rishard Shekelle
[23] .John Hopkins
[24] .Chlorophyll
[25] .Nitrosamines
[26] .Coprostanol
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.