جعفرى
گياهى است كه در كتب فارسى به نام «دينار رويه» و در كتب طب سنتى با نامهاى «حزاء» و نوعى «فطراساليون» و «كرفس مغدونس» و «مغدونس» و «مغدانوس» و «بغدونس» نامبرده مىشود. به فرانسوىPersil و به انگليسىParsley گفته مىشود. از خانواده چتريانUmbelliferae و نام علمى آن
Petroselinum crispum( Mill ). Nym. eX A. W. Hill
و مترادفهاى آنApium petroselinum L . وPetroselinum sativum Hoffm . وpetroselinum hortense Hoffm . وPetroselinum vulgare Hill از طرف گياهشناسان مختلف نامگذارى شده است.
مشخصات جعفرى
جعفرى گياهى است علفى دوساله ادويهاى، بسيار معطر داراى برگهاى با بريدگى به رنگ سبز و پرپشت كه در قسمت فوقانى ساقه به شكل نوارهاى بريده باريك درمىآيد. ساقههاى گلدهنده آن به بلندى 70- 60 سانتىمتر كه در انتهاى آنها گلهاى ريز سبزرنگ به صورت چتر مركب ظاهر مىشود. ميوه آن خاكسترى داراى سه پهلو است. قدرت ناميه آن حد اكثر 4- 3 سال دوام دارد.
تكثير آن از طريق كاشت بذر صورت مىگيرد. به اين ترتيب كه اگر منظور برداشت برگ سبز آن باشد در اسفند يا اوايل بهار بذر كاشته مىشود و تا مرداد هم مىتوان
معارف گياهى، ج1، ص: 59
كاشت كه در اين صورت حصول برگ آن به تأخير مىافتد و اگر منظور برداشت دانه آن است معمولا در شهريور كاشته مىشود كه گياه دوره سرماى زمستان را ديده و ظرف بهار و تابستان سال بعد به بذر بنشيند و ثمر آن برداشت شود. در مناطق خيلى سرد در زمستان به برگ آن لطمه وارد مىشود. مزرعه بايد شخم عميق خورده و خوب كود داده شود. بذر را روى خطوطى به فاصله 60- 50 سانتىمتر و در عمق 1 سانتىمتر مىكارند. فاصله بوتهها روى خطوط بعدا بايد با تنك كردن به 30- 20 سانتىمتر برسد.
جعفرى معمولا در سال دوم بذر مىدهد. محصول زمستانى برگ جعفرى چون خيلى كم كاشته مىشود، بسيار طرف توجه است. بذر جعفرى خيلى سخت است و به اين علت در شروع كاشت خيلى دير جوانه مىزند شايد تا 20 روز طول بكشد بنابراين معمول است قبل از كاشت به منظور تسريع در جوانه زدن بذر را براى مدت 24 ساعت در آب خيس مىكنند و پس از آن از آب بيرون آورده پهن مىكنند كه بادى بخورد و رطوبت سطحى آن برود كه پخش آن براى كاشت ممكن شود و آن را مىكارند.
در بعضى كشورها تخم جعفرى را در اوايل بهار در خزانه مىكارند و پس از 6 هفته نهالهاى جوان كه چندبرگه شده‌اند در مزرعه اصلى روى خطوطى به فاصله 40- 30 سانتىمتر و فاصله بوتهها روى خطوط 15- 10 سانتىمتر مىكارند به اين ترتيب در حدود 6 كيلوگرم بذر براى هر هكتار كافى خواهد بود.
جعفرى در اغلب مناطق دنيا كاشته مىشود. در ايران نيز عملا در تمام مناطق كشور مىكارند. در شاهرود نيز بهطور خودرو مىرويد.
تركيبات شيميايى جعفرى
برگ جعفرى و تخم جعفرى هر دو داراى اسانس مىباشند كه از طريق تقطير با بخار گرفته مىشود. اسانس برگ جعفرى اسانس بسيار مطبوع و معطر است و در مواردى كه منظور استفاده از عطر جعفرى براى غذاها مىباشد به كار مىرود ولى اسانس تخم آن كمى بوى تلخ دارد و با اسانس برگ جعفرى كمى متفاوت است.
متأسفانه اسانس برگ جعفرى كه خيلى مرغوب و مورد توجه است، خيلى كم است و در حدود 25/ 0- 06/ 0 درصد برگ مىباشد به همين دليل گران است ولى اسانس تخم جعفرى كه زياد مرغوب نيست و كمى بوى تلخى دارد مقدارش زياد و از 3- 2 درصد تخم را تشكيل مىدهد و معمولا در بازار تجارت غذايى از آن در
معارف گياهى، ج1، ص: 60
صنعت عطرسازى و در بستهبندى گوشت كنسرو استفاده مىشود.
اسانس تخم جعفرى شاملApiol و يك الكالوئيد است. به علاوه در تخم جعفرى گلوكوزيدApiin وجود دارد. و در ميوه آن مادهCoumarin مشخص شده است. در ريشه جعفرى نيز در حدود 08/ 0- 05/ 0 درصد اسانس يافت مىشود.
Apiol جعفرى
كه ماده عامل موجود در اسانس ميوه جعفرى است، سمى است و ايجاد عوارضى در كبد و كليه مىنمايد لذا بايد تخم جعفرى و اسانس آن هميشه با رعايت اعتدال طبق ميزان محدود و مجاز مصرف شود و اسراف در مصرف آن زيانآور است و بدون دستور و اطلاع پزشك نبايد مصرف شود. وجود ماده عامل در اسانس تخم جعفرى خواص دارويى را به تخم جعفرى مىدهد كه آثار مدر و قاعدهآور دارد، ولى درعينحال كه قاعدهآور است مصرف آن در حدى معين موجب سقط جنين نيز مىشود. در هريك صد گرم برگ جعفرى خام مواد زير موجود است.
آب 85 درصد، پروتئين 6/ 3 درصد، چربى 6/ 0 درصد، هيدراتهاى كربن 7 درصد، خاكستر 2 درصد، كلسيم 203 ميلىگرم، فسفر 63 ميلىگرم، آهن 2/ 6 ميلىگرم، سديم 25 ميلىگرم، پتاسيم 727 ميلىگرم، ويتامينA 8500 واحد بين المللى، تيامين 12/ 0 ميلىگرم، رايبوفلاوين 26/ 0 ميلىگرم، نياسين 2/ 1 ميلىگرم و ويتامينC 172 ميلىگرم.
بهطورى كه ملاحظه مىشود برگ جعفرى از نظر مقدار ويتامينC و ويتامينA بسيار غنى و تا حدودى از نظر ساير ويتامينها نيز غنى است و به علاوه از نظر آهن و پتاسيم نيز خيلى غنى است و درعينحال از نظر ساير مواد معدنى نيز خوب است و به علاوه منبع خوبى از يد نيز مىباشد.
خواص- كاربرد جعفرى
تخم جعفرى طبق نظر حكماى طب سنتى خيلى گرم و خشك است، مواد و اخلاط لزج را قطع مىكند و نفخ را كاهش مىدهد و گرفتگى مجارى عروق را باز مىكند. مدر و قاعدهآور است و براى تسريع و تسهيل در اخراج جنين نيز مؤثر است. در جميع موارد به جاى تخم جعفرى مىتوان از دو برابر آن تخم كرفس پرورشى استفاده كرد. خوردن دمكرده برگ آن براى بواسير بادى و خونى و سنگ كليه مفيد است. شياف تخم جعفرى در مهبل براى سقط جنين[1] به كار مىرود.
ريشه جعفرى اشتهاآور، مدر و قاعدهآور است و در موارد قاعدگىهاى دردناك اثر مفيد دارد و براى سنگ كليه، نفخ، زردى، ناراحتى كبد و طحال و استسقا نيز مفيد
معارف گياهى، ج1، ص: 61
است. اگر دمكرده 20 گرم ريشه جعفرى در يك ليتر آب را تا حد نصف آن حقنه كنند براى كنترل اسهال مفيد است. و ضماد كوبيده برگ تازه جعفرى براى رفع تهييجات خارجى بخصوص تهييج پستان در مواردى كه ورم زياد نباشد مؤثر است.
جوشانده 10- 5 گرم تخم جعفرى در حدود 200 گرم آب مدر است و خوردن جوشانده 30 گرم تخم جعفرى در 250 گرم آب قاعدهآور است.
ريشه جعفرى يكى از پنج ريشه مدر و اشتهاآور است و مصرف آن به اين ترتيب است كه:
تهيه پنج ريشه مدر اشتهاآور: ريشه خشك رازيانه 1 واحد، ريشه هوكس صغير 1 واحد، ريشه كرفس 1 واحد، ريشه مارچوبه 1 واحد و ريشه جعفرى 1 واحد، كوبيده و مخلوط كنند.
دمكرده مدر و بازكننده دهانه عروق: پنج ريشه 12 گرم آبجوش 1000 گرم مدت يك ربع ساعت دم كنند و صاف نمايند و به آن 100 گرم شربت پنج ريشه بيافزايند و در عرض روز بتدريج بخورند.
جعفرى
شربت پنج ريشه: ريشه كرفس 100 واحد، ريشه رازيانه 100 واحد، ريشه مارچوبه 100 واحد، ريشه جعفرى 100 واحد، ريشه هوكس صغير 100 واحد، قند 2000 واحد و آب 3000 واحد مخلوط كرده طبق معمول شربت تهيه شود و
معارف گياهى، ج1، ص: 62
معمولا 100 گرم از اين شربت را در جوشاندههاى مدر داخل مىكنند و براى زياد كردن اثر مدر آن گاهى در مقابل هر 20 گرم شربت يك گرم استاتپطاس اضافه مىكنند، مدر و بازكننده بسيار مؤثر است.
چاى برگ جعفرى معروف است كه دمكرده مدر و بادشكن خوبى است و براى هضم غذا نيز بسيار مؤثر است.
برگ جعفرى به علت مواد معدنى و ويتامينهايى كه دارد بسيار مفيد است. عطر آن بسيار مطبوع است و با كليه غذاها به استثناى غذاهاى شيرين معمولا به عنوان معطر كننده مصرف مىشود. برگ جعفرى مانند دارچين تنفس را مطبوع و براى رفع بوى بد تنفس حتى شديدترين بوى سير بسيار مؤثر است.
[1] . مصرف تخم جعفرى براى سقط جنين در رحم ممكن است ايجاد خراش و حتى خونريزى نمايد بنابراين در موارد لزوم بايد زير نظر پزشك مصرف شود.
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.