ريحان
به فارسى «ريحان» و «نازبو» و در كتب طب سنتى با نامهاى «شاهسفرم» و «صعتر هندى» و «سلطان الرياحين» آمده است. به عربى «ضيمران» كه در اصل «ضميران» است و «ريحان الملك» ناميده مىشود. به فرانسوىPetit basilic وBasilic و به انگليسىBasil وSweet گفته مىشود. گياهى است از خانوادهLabiatae جنسOcymum ياOcimum نام علمى آنOcimum basilicum L . و مترادفهاى آن:
Ocimum caryophyllatum Roxb.
وOcimum Pilosum Willd . وO .menthaefolium Benth . است. رقم سرخرنگ ريحان را در كتب طب سنتى با نام «حماحم» ذكر كردهاند.
مشخصات ريحان
گياهى يكساله به بلندى 60 سانتىمتر است. گلهاى آن كوچك مايل به سبز يا ارغوانى و يا سفيد مىباشد پشت برگهاى آن سبز خاكسترى و روى برگهاى جوان آن سبز روشن به شكل بيضى، نوكتيز با دندانههاى ريز و معطر است. تخم آن سياه، ريز كمى زبر مىباشد. تكثير آن با كشت تخم آن بسادگى انجام مىشود. ريحان بومى فلات ايران است و در ايران و افغانستان بهطور خودرو مىرويد ولى عملا توليد فعلى آن در ايران صددرصد از پرورش و كشت آن در مزارع حاصل مىشود. در ايران به طور وحشى در اطراف تهران، همدان، خراسان، در 2300 متر ارتفاع از سطح دريا و
معارف گياهى، ج1، ص: 86
در كرمانشاه، در ارتفاعات 1500 مترى و در خرمشهر و بلوچستان و در آذربايجان در اطراف تبريز مىرويد.
تركيبات شيميايى ريحان
از نظر تركيبات شيميايى در اسانس گياه ريحان سبز مواد اوسيمن[1]، پىنن[2]، ترپنهايدرت[3]، سينئول[4]، و متيل چاويكول[5]، لينالول[6]، آنتول[7]، اوژنول[8]، [والنزوئلا]، استراگول[9] [واناستىنيس- كروزمان]، تىمول[10]، سيترال[11] و كامفور[12] وجود دارد [شواليه].
در گزارش بررسى ديگرى، تركيبات شيميايى ريحان چنين بيان شده است:
گياه داراى اسانس روغنى فرار است. گياه تازه در حال گل كردن اسانسى دارد كه شامل تعدادى الكل نظير لينالول كه 65 درصد اسانس را تشكيل مىدهد و به علاوه در اسانس آن سينئول و اوژنول و سسكىترپن[13] و دى- ترپن[14] يافت مىشود. گياه رسيده در حدود 4/ 0 درصد اسانس روغنى فرار دارد. برگهاى آن در حدود 5/ 0 درصد اسانس دارد كه شامل 6/ 56 درصد متيل سينامات[15] و 36/ 4 درصد ال- لينالول[16] و 80 درصد ترپينن[17] است. [G .I .M .P .]
معارف گياهى، ج1، ص: 87
خواص- كاربرد ريحان
ريحان از نظر طبيعت كمى گرم و خشك است بازكننده گرفتگىهاى دماغى و محلل ورمهاى جميع اعضا و براى ضعف معده و بادهاى غليظ مفيد است. عصاره آن با شكر براى رفع درد سينه و تنگىنفس و سرفه و مضمضه و جويدن آن براى زخمهاى دهان و بوييدن آن براى رفع سردرد گرممزاجان نافع است. كوبيده تخم ريحان با صمغ عربى براى قطع شكم روش نافع است و جوشانده 40 گرم در هزار گرم آب آن نيز براى اسهال نافع است كه خورده شود.
در كشورهاى افريقايى از برگ و سرشاخههاى ريحان به صورت حمام گرم در موارد سرطان معده استفاده مىكنند.
ريحان در خاور دور
در چين از برگهاى ريحان(O .basilicum) به عنوان تونيك، مقوى، بادشكن و كمك به تقويت هاضمه استفاده مىشود. از جوشانده برگهاى آن براى شستوشوى زخم و جراحت استفاده مىكنند، ضمنا براى قى كردن و سكسكه و پليپهاى بينى نيز تجويز مىشود. تخم ريحان براى معالجه ناراحتىهاى چشم و زخمهاى خورنده كه كمكم پيش مىروند و نسج را از بين مىبرند و معمولا در زاويه خارجى چشم در قسمت فوقانى بينى ظاهر مىشوند توصيه و تجويز مىشود. [استوارت]. در هندوچين از خاكستر ريشه ريحان براى رفع ناراحتىهاى پوستى استفاده مىشود [پتلو]. گياه به طور كلى معطر و محرك است و قابض و بندآورنده اسهال خونى و برگهاى آن تببر مىباشد [مىنات]. دمكرده تخم ريحان مسكن است و درجه حرارت بالاى بدن را كاهش مىدهد. در تمام خطه تايوان، هندوچين و فيليپين از تخم ريحان به عنوان ملين استفاده مىشود و براى رفع يبوست مزاج تجويز مىشود [پتلو]. شيره برگهاى ريحان يا گلهاى آن براى قطع سرفه تجويز مىشود [بركيل و هانيف]. جوشانده تخم ريحان را پس از زايمان به عنوان قاعدهآور [بركيل]. و تببر [بركيل و هانيف]. مىدهند. تخم ريحان يك پوشش لعابدار دارد كه در آب، توليد نوعى لعاب و ژله مىكند كه نرم كننده و محرك و مدر و معرق است و در چين به عنوان خنككننده نيز مصرف مىشود [بركيل و هانيف].
در اندونزى تخم ريحان به عنوان ملين خورده مىشود و در ليموناد مىريزند و براى رفع دلدرد مىخورند. از برگهاى آن به عنوان ضد اسپاسم و بادشكن و مسكن و آرامكننده استفاده مىشود [واناستىنيس- كروزمان].
معارف گياهى، ج1، ص: 88
در فيليپين مانند ساير مناطق خاور دور استفاده مىشود. در هندوستان از گل ريحان به عنوان بادشكن و مدر استفاده مىكنند. تخم آن را كه لعابدار است به صورت دمكرده در موارد سوزاك و اسهال خونى و اسهال مزمن مىخورند. از شيره برگهاى آن مخلوط با عسل در موارد خناق(Croup) استفاده مىشود.
گونه ديگرى از ريحان به نامOcimum sanctum L مىباشد. اينگونه در مناطق مختلفه آسيا كاشته مىشود و شايد هم بهطور خودرو مىرويد. بومى جزاير اوقيانوسيه است. در چند گزارش آمده است كه در جنوب ايران در بلوچستان نيز بهطور وحشى مىرويد. گياهى است چندساله برگهاى آن كركدار، بيضىشكل و دندانهدار است.
از نظر تركيبات شيميايى در گزارش در]M .P .E .SE .A[ چنين آمده است:
داراى اسانس روغنى فرار است كه شامل متيل چاويكول، سينئول، لينالول، متيل هومو انيسيك اسيد[18]، كاريوفيلن[19]، اوژنول، اوژنول متيل اتر[20] و كارواكرول[21] مىباشد [والنزوئلا]. در لعاب دانههاى آن مواد هكزورونيك اسيد[22]، پنتوز[23]، خاكستر مشخص شده و پس از هيدروليز معلوم شده كه داراى كسيلوز[24] مىباشد وجود دارد.
[اينگل و بهايد].
در گزارش ديگرى آمده است كه برگهاى اين ريحان داراى 7/ 0 درصد اسانس روغنى فرار است كه شامل 71 درصد اوژنول 2/ 3 درصد كارواكرول و 20 درصد متيل اوژنول و 7/ 1 درصد كاريوفيلن است.
از نظر خواص و كاربرد گونهO .sanctum معروف است كه كمى تببر و بادشكن است و براى قطع اسهال بچهها مؤثر است. از تخم آن براى معالجه بيمارىهاى كليه استفاده مىشود [تئوبالد]. در هندوچين دمكرده يا جوشانده آن براى آفتابزدگى و وبا و خونريزى از بينى و استسقا به كار مىرود و ضمنا در برخى آفتابزدگىها و تبهاى شديد تخم آن را مىسوزانند و از دود آن براى كمك به تنفس بيمار استفاده مىكنند.
شاخه هاى سبز و تازه اين ريحان را براى تسكين سردرد روى شقيقهها مىگذارند [فوكود]. از لعاب نرمكننده دانههاى آن براى بيرون آوردن گرد و خاك و خاكستر از
معارف گياهى، ج1، ص: 89
چشم استفاده مىشود [پتلو]. در شبهجزيره مالايا از دمكرده برگهاى آن براى معالجه اختلالات خفيف جهاز تنفسى و بىنظمى عادت ماهانه استفاده مىكنند و در استعمال خارجى براى بيمارىهاى پوست، سردرد و گوشدرد به كار مىرود [فورتادو]. از شيره گياه مانند روغن ماليدنى در موارد روماتيسم استفاده مىشود.
در اندونزى از برگهاى معطر گياه در آب گرم حمام ريخته و به عنوان مسكن و خنككننده براى آرامش اعصاب استفاده مىشود. ضمنا بهطور كمپرس روى اعضاى ورمكرده مىگذارند. از جوشانده ريشه و برگهاى گياه داروى مخصوصى براى معالجه سوزاك درست مىكنند.
در هندوستان از برگهاى آن بهمنزله داروى نرمكننده سينه و از شيره برگهاى آن به عنوان تببر و معرق و محرك و داروى سينه در مورد نزله و برونشيت استفاده مىشود و چند قطره از آن را در گوش براى رفع گوشدرد مىريزند. از دمكرده برگهاى آن براى تقويت معده در موارد اختلالات گوارشى بچهها و در مورد ناراحتىهاى كبدى استفاده مىشود.
گرد برگهاى خشك آن را در موارد بيمارى اوزنا[25] (آماس غشاى مخاطى بينى كه همراه با دفع آب بينى بدبو و متعفن است) در داخل بينى مىپاشند. تخم لعابدار و نرم كننده آن را در موارد اختلالات مجارى ادرار و تناسلى مىخورند.
جوشانده ريشه گياه را به عنوان معرق در موارد تبهاى مالاريايى مىخورند. برگها و ساقههاى تازه آن را له كرده و روى محل گزش پشه مىگذارند و از اسانس آن به عنوان ضدعفونىكننده و حشرهكش و فراردهنده حشره بويژه در موارد شروع بيمارى تيفوس استفاده مىشود و ضد باسيلوس تايفوزوس[26] است.
[1] .Ocimene
[2] .Pinene
[3] .Terpin hydrate
[4] .Cineol
[5] .Methyl Chavicol
[6] .Linalool
[7] .Anethol
[8] .Eugenol
[9] .Estragol
[10] .Thymol
[11] .Citral
[12] .Camphor
[13] .Sesquiterpene
[14] .d -Terpene
[15] .Methyl cinnamate
[16] .L .linalool
[17] .Terpinene
[18] .Methyl homo anisic acid
[19] .Caryophyilene
[20] .Eugenol methyl ether
[21] .Carvacrol
[22] .Hexuronic acid
[23] .Pentose
[24] .Xylose
[25] .Ozaena
[26] .Bacillustyphosus
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.