مرزه
در كتب طب سنتى با نامهاى «مرزه»، «صعتر»، «ايشن»، «اوشن»، «اويشن شيرازى» و به عربى «ندع» و به تركى «كلكليك» ناميده مىشود. به فرانسوىSarriette وSarriette des jardins و به انگليسىSavory وAnnual savory گفته مىشود. گياهى است از خانواده(Labiatae) نام علمى آنSatureia hortensis L . و مترادف آنCalamintha hortensis L . مىباشد.
مشخصات مرزه
مرزه يا صعتر بستانى گياهى است علفى يكساله با برگهايى به رنگ سبز خاكسترى باريك و دراز و متقابل پوشيده از تار. گلهاى آن كوچك سفيد يا سرخ تيره است.
مرزه در اغلب مناطق ايران به صورت پرورشى در سبزيكارىها كاشته مىشود و در اطراف تبريز و خوى و ارسباران و در مناطق مختلف خراسان بهطور خودرو مىرويد. صعتر كوهى كه گونه زمستانى گياه است گياهى است پايا و به صورت درختچه كوچكى است با برگهاى بىكرك، شفاف و در ايران با نامهاى آويشن شيرازى، آويشن و افشن شناخته مىشود. در حاجىآباد بين سيرجان و بندرعباس نوعى از صعتر كه صعتر برى است به صورت درختچه ديده مىشود نام محلى آن در حاجىآباد (پرشم) است نام علمى اينگونهZataria multiflora Boiss . مىباشد. خواص
معارف گياهى، ج1، ص: 280
برگهاى آن با خواص برگهاى مرزه بستانى يا مرزه كوهى متفاوت است و شبيه پونه كوهى است.
تخم مرزه يا نوع بستانى صعتر را در اوايل بهار مىتوان كاشت. فاصله خطوط 75 سانتىمتر و فاصله بوتهها 15 سانتىمتر كافى است. برداشت برگ و ساقه مرزه بهاره معمولا 120- 75 روز پس از كاشت و بههرحال بىدرنگ قبل از شروع گل دادن بايد انجام شود و پس از برداشت برگها را در محل سايه خشك نموده و بايد در ظروف سربسته نگهدارى شود تا اسانس آن حفظ شود.
تركيبات شيميايى مرزه
از نظر تركيبات شيميايى در گياه مرزه اسانس وجود دارد كه مقدار آن در دوران رويش گياه در حدود 97/ 0 درصد مىباشد. از اين اسانس در ساختن بعضى عطرها و ادوكلنها استفاده مىشود. اين اسانس شامل حدود 30 درصد كارواكرول است.
خواص- كاربرد مرزه
مرزه از نظر پزشكى در طب سنتى طبيعت آن نسبتا گرم و خشك و داراى خواصى تقريبا مشابه حاشا (آزربه) در برخى موارد ضعيفتر از آن است. ضد نفخ و اشتهاآور است و براى تقويت نيروى جنسى مؤثر مىباشد. براى تسكين درد دندان از آن استفاده مىشود و اگر با آب انجير خورده شود براى سرفه و تنگىنفس و درخشانى رنگ رخسار اثر مفيد دارد. اگر داروهاى مسهل با دمكرده مرزه خورده شود براى رفع ترشى غذاى فاسد شده در معده و جلوگيرى از استفراغ و درد قلب مفيد است و در خارج ساختن كرمهاى معده كمك مىكند و ضمنا دمكرده آن با آب كرفس براى خرد كردن سنگ مثانه و رفع عسر البول (سخت ادرار كردن) بسيار مفيد است. مرزه براى معالجه اسهال بسيار مؤثر است دمكرده 10 گرم در هزار گرم آبجوش آن اگر چند فنجان خورده شود اثرش ظاهر مىشود. ضماد آن با روغن زيتون براى انواع دردهاى پيچش شكم و اگر مرزه در سركه خيسانده و خورده شود در صورت نبودن سرفه براى طحال بسيار مفيد است.
خوردن آن با پنير براى چاق شدن انسان مؤثر است و انگشتپيچ آن با عسل براى ورم ملازه يا اووولا و سرفههاى رطوبى و عقربزدگى و خوردن گرد آن مخلوط با هموزن آن شكر براى تقويت نور چشم مفيد است. براى جلوگيرى از نفخ حبوبات و بقولات اگر با غذا مرزه مصرف شود مانع نفخ مىشود و اگر با سركه و زيره مخلوط و
معارف گياهى، ج1، ص: 281
بوته مرزه
الف) مقطع گل ب) ميوه
مضمضه شود براى درد دندان و گلو مفيد است و ريختن چند قطره آن در گوش براى رفع سنگينى شنوايى گوش مفيد است. اگر شاخ و برگهاى مرزه را با هموزن آن عناب و چهار برابر وزن مرزه آب بجوشانند تا مجموع به ربع برسد و صاف كنند اين دمكرده براى تصفيه خون غليظ خيلى مؤثر است اگر ده گرم گل آن را با سركه و نمك بخورند مسهل خوبى براى بلغم و سودا بوده و مدر است و قاعدهآور.
معمولا صعتر وحشى و يا به اصطلاح صعتر برى داراى خواص خيلى بيشتر از مرزه يا صعتر بستانى است تخم مرزه در جميع خواص فوق از برگ آن قوىتر است و براى بيمارى يرقان و تقويت نيروى جنسى مؤثر است و جويدن آن براى تسكين درد دندان و تحريك اشتها خوب است. جوشانده مرزه به صورت حمام در استعمال خارج براى تسكين دردهاى روماتيسمى و عصبى و براى تقويت اطفال ضعيف و مبتلا به نرمى استخوان مؤثر است مقدار خوراك مرزه 30 گرم گياه مرزه را در هزار گرم آبجوش دم مىكنند و ميل مىكنند در فرانسه از اين دمكرده در موارد اسهال نيز استفاده مىكنند.
در استعمال خارج 60- 50 گرم آن را در هزار گرم آبجوش دم مىكنند.
مرزه در برخى موارد عوارضى در ريه ايجاد مىكند در صورت بروز عوارض جانبى براى رفع آن كمى سركه خورده شود.
معارف گياهى، ج1، ص: 282
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.